Protocol versus Psycholoog

Ik ben opgeleid door oude rotten in het vak. Eigenzinnige psychologen, psychotherapeuten en psychiaters die vaak nog Freudiaans waren geschoold en wars waren van regeltjes en richtlijnen. Tijdens mijn stage en eerste jaren als psycholoog wisten zij mij in het diepe te gooien, de druk op te voeren en vooral te leren contact te maken met patiënten. Hierdoor ontwikkelde ik een behandelaarsinstinct waarop ik kon vertrouwen en risico’s durfde te nemen. Toch schoot ik af en toe te kort in mijn kennis en professionaliteit. Het is een van de redenen dat ik op een gegeven moment alsnog de vervolgopleiding tot gezondheidszorgpsycholoog ben gaan doen. Iets waar ik lang tegen heb gevochten omdat ik bang was in een keurslijf te worden gestopt als therapeut. Mijn weerstand was niet geheel onterecht: de GZ-opleiding leek overgenomen te zijn door de lobby van de cognitieve gedragstherapie en hun strakke protocollen werden gepresenteerd als de heilige graal. Dit terwijl onderzoek laat zien dat andere methoden vaak net zo goed werken. 

Ik ben een groot fan van MMA, ordinair gezegd kooivechten. In werkelijkheid is MMA een van de meest technische en mooie sporten die er bestaat wanneer je gaat waarderen hoeveel werk er achter deze bloedige sport schuilt. Mixed Martial Arts houdt in dat je elke effectieve techniek die er binnen de vechtsport bestaat tot in de puntjes moet verfijnen. Je moet kunnen worstelen, stoten, trappen en vastzetten. Tijdens MMA training oefen je deze technieken op een scrupuleuze manier, geroutineerd en repetitief. Wanneer je de kooi instapt als vechter laat je de technieken en strategie afspelen in je achterhoofd maar bepaalt het huidige moment en je vechtersinstinct welke beweging je inzet. Verlies je dit vermogen, dan ga je knockout tegen het canvas. 

Therapie zie ik als de liefdevolle versie van MMA. Iemand komt binnen met weerstand en verdediging en vraagt jou als therapeut om deze weerstand langzaam te leren loslaten. Tijdens mijn GZ-opleiding volgde ik een tijd lang braaf de protocollen. Ik merkte dat ik minder effectief werd als psycholoog hierdoor. Omdat ik zo bezig was met het volgen van de uitgeschreven regels en richtlijnen miste ik belangrijke opmerkingen, stond ik minder stil bij gevoelens die er daadwerkelijk toe deden en besteedde ik minder aandacht aan wat er het meest toe doet in therapie: contact maken. Ik begon te twijfelen aan mijn eigen kunnen als psycholoog en heb er serieus aan gedacht om het vak uit te stappen als mijn toekomst zou inhouden dat ik dag in dag uit protocollen moet gaan afdraaien. Dan kun je net zo goed een robot inzetten. 

Nu dat ik werk als GZ-psycholoog kan ik met zekerheid zeggen dat ik een betere en meer professionele behandelaar en regiebehandelaar ben geworden. Ik kan weer ontspannen mijn sessies ingaan, weer op mijzelf vertrouwen. Ik gebruik nog steeds protocollen en bij angststoornissen doe ik dat zelfs nauwgezet. Niet omdat het moet, maar omdat protocollen bij angst nu eenmaal zeer goed werken. Bij andere aandoeningen ben ik losser. Elke techniek die ik inzet kan ik achteraf verantwoorden en komt uit een evidence-based behandeling. Maar ik probeer het op het op het juiste moment te doen, bij de juiste persoon. Niet zozeer ingegeven door mijn hoofd, maar door mijn onderbuik. 

Doe de protocollen. Zeker als je net begint als therapeut. Maar leer tevens op jezelf te vertrouwen. Leer meerdere technieken in te zetten. Leer af en toe gewoon mens te zijn in plaats van therapeut. Net als dat een knockout berust op timing en precisie, berust ook een effectieve behandeling hierop. Je zult merken dat er een balans bestaat tussen instinctief behandelen en protocollair evidence-based behandeling. Video killed the radio star. Laten we hopen dat het protocol niet het einde van de psycholoog betekent. 

Bjarne Timonen is GZ-psycholoog en auteur van De Leefstijlgids Tegen Somberheid. Uitgeverij Lucht 2019.